تسهیلگر کیست؟ 

مهارت‌های او چیست؟

تا به حال در جلسه یا نشستی حضور داشته‌اید که با همه زحماتی که برای برگزاری آن کشیده شده، هیچ دستاورد مشخصی برایتان نداشته است؟ ده‌ها و صدها نفر ساعت کار انجام شده اما بدون هیچ خروجی مشخص. مشکل چیست؟ نبود یک تسهیلگر توانمند. فرقی نمی‌کند یک جلسه درون‌سازمانی باشد یا یک دورهمی خانوادگی، بدون تسهیلگری درست، هیچ‌گاه همه توان ممکن آشکار نمی‌شود و دستاورد شرکت‌کنندگان به نهایت ممکن نمی‌رسد. پس برای کارآمد کردن تعاملات در یک نشست – و البته خارج از آن – نیاز به فردی است به نام تسهیلگر.

تسهیلگر معادل Facilitator در زبان انگلیسی است. در معنای دقیق، کسی است که به یک فرد یا یک سازمان کمک می‌کند تا راحت‌تر به پاسخ یک سوال مشخص برسند یا یک کار مشخص را انجام دهند. و چه‌طور این کار را می‌کند؟ با تسهیلگر بودن.

تسهیلگر بستری امن ایجاد می‌کند تا افراد فرصت ابراز ایده‌ها، افکار، نظرات، دانش و نگرش‌شان را داشته باشند. ازین طریق کمک می‌کند تا افراد در تیم‌ها با هم راحت‌تر گفتگو کنند و از آن‌ها حمایت می‌کند تا خروجی گفتگوهایشان به حل یک تعارض یا خلق یک تصمیم منجر شود. تسهیلگر تعاملات بین افراد را کارآمد می‌کند و فضایی می‌سازد تا افراد در تعامل با هم، احساس نیرومندی کنند.

یک تسهیلگر مهارت‌های متنوعی در تعامل با خود و دیگران دارد، اما اصلی‌ترین مهارتش تسهیلگر بودن است. نوع بودن یک تسهیلگر است که کمکش می‌کند در لحظه با راهبری خویشتن، تعامل سازنده‌ای با دیگری برقرار کند و از او حمایت کند تا چیزی را که واقعا می‌خواهد ببیند و در مسیر رسیدن به آن قدم بردارد.

تسهیلگر فکر نمی‌کند بیشتر از بقیه می‌داند یا نظرش درست‌تر از آنها است. فکر نمی‌کند باید بقیه را به راه درست راهنمایی کند. نگرش او در تمام تعاملات و بودنش در تمام لحظات این است که ما چگونه می‌توانیم با هم تجربه بهتری داشته باشیم و در کنار هم به درک بهتری از موضوع برسیم. دیگران را بدون پیش‌داوری می‌شنود، از پس گفتگوهای آنها نیازشان را می‌بیند و ارتباط همدلانه‌ای با آنها برقرار می‌کند.

تسهیلگر در یک گروه – چه تیمی از یک سازمان، چه جمعی از یک خانواده – کارآمدی (Efficiency)، همکاری (Collaboration) و هم‌افزایی (Synergy) خلق می‌کند. به هر فرد کمک می‌کند نقش خودش را در گروه بهتر درک کند و از او حمایت می‌کند تا در راستای آن بهتر عمل کند. تسهیلگر افراد را به مشارکت کامل، درک متقابل و سهیم شدن در وظایف تشویق می‌کند و آنها را به سوی ایجاد روابطی کارآمد و دوطرفه هدایت می‌کند.

تسهیلگر راهنمای یک فرآیند است. کسی است که فرآیند را آسان‌تر و راحت‌تر می‌کند. نتیجه، حاصل‌جمع کار خود فرد یا گروه است، اما این تسهیلگر است که از فرد یا گروه حمایت می‌کند تا به نتایجی برسند که پیش از این نمی‌رسیده‌اند. او است که کمکشان می‌کند تا از تمام توانایی خود بهره بگیرند و با نیرومندی به سوی هدفشان حرکت کنند.

دوره مهارت‌های تسهیلگری چه‌طور به من در تسهیلگر بودن کمک می‌کند؟

در سه زمینه: راهبری خویشتن، استادی تعامل، طراحی و اجرای مؤثر نشست.

اصلی‌ترین وظیفه یک تسهیلگر این است که مطمئن باشد روی صندلی‌اش همیشه یک تسهیلگر نشسته است. یعنی ممکن است تسهیلگر میان جلسه‌ای باشد و یکی از شرکت‌کنندگان شیوه او را زیر سوال ببرد، یا اصلا با او دعوا کند. در آن لحظه در ذهن تسهیلگر چه می‌گذرد؟ او این صحبت‌ها را چگونه می‌شنود و بهشان معنا می‌دهد؟ اگر پیش خود این گفتگو را شروع کند که «حالا نشونت می‌دم کار کی درسته…»، ادامه جلسه چه‌طور پیش خواهد رفت؟ اگر خودش را سرزنش کند و در ذهنش بگوید «بفرما… دیدی یه جلسه ساده رو هم نمی‌تونی اداره کنی…» شرکت‌کننده‌ها چه دستاوردی از آن جلسه خواهند داشت؟ اما اگر عوض این‌ها تسهیلگری روی صندلی نشسته باشد که ذهن‌آگاه و عاشق فضای امن ابراز است، گفتگویی خارق‌العاده از پس این موقعیت شکل خواهد گرفت و همه از بودن در این فضا نیرومند خواهند بود.

راهبری خویشتن اولین گام در مسیر تسهیلگری است. تسهیلگر پیش از هر چیز باید رابطه سازنده‌ای با خودش ایجاد کند. باید راهبری‌اش دست خودش باشد. تسهیلگر وقتی بتواند گفتگوی مؤثری درباره خودش خلق کند، می‌تواند در بین شرکت‌کنندگان و داخل یک سازمان هم گفتگویی کارآمد بسازد. وقتی رابطه‌اش با خودش نیرومند است می‌تواند هر کجا که رفت، به قول‌هایش در جایگاه یک تسهیلگر عمل کند. و همه این‌ها از مسیر راهبری خویشتن به‌دست می‌آید.

دنیای تسهیلگری دنیای تعامل است. بعد از رابطه با خویشتن، یک تسهیلگر باید بتواند رابطه‌ای سازنده و نیرومند با دیگران ایجاد کند. اما چه تعاملی سازنده است؟ چه‌طور می‌توان فضایی از درک و همدلی ساخت؟ چه‌طور می‌توان فضایی امن ایجاد کرد تا همه افراد به راحتی در آن خودشان را ابراز کنند؟ چه‌طور باید در تک‌تک لحظات با تمام شرکت‌کنندگان مرتبط شد؟ در لحظات بحرانی که مثلا فردی با دیگری گفتگویی مخرب آغاز کرده، چه‌طور می‌توان ارتباطی ایجاد کرد تا فارغ از موضوع گفتگو، این تعارض با همدلی و درک متقابل برطرف شود؟ با استادی در تعامل.

استادی تعامل گام دوم مهارت‌های تسهیلگری است. در استادی تعامل فرد با مرتبط شدن با دنیای احساس و نیاز، فرصت این را پیدا می‌کند تا رها از واکنش‌ها با خودش و دیگران در فضایی سرشار از همدلی ارتباطی موثر و کارآمد ایجاد کند. در استادی تعامل با شناخت مکانیزم‌های دفاعی، تمرین خودشفقتی، مواجهه با تعارض‌های درونی، تجربه همدلی با خود و دیگری، تحولی در سطح خودآگاهی فرد ایجاد می‌شود. بعد از این است که تسهیلگر می‌تواند فضایی خلق کند سرشار از درک، همدلی، دریافت و ابراز صادقانه.

اما این‌ها به‌خودی خود تضمین‌کننده یک نشست کارآمد نیستند. توانایی طراحی درست یک نشست، هیچ ارتباطی با توانمندی‌های دیگر فرد ندارد. شما در هر جایگاه و با هر توانمندی در تعامل با دیگران یا راهبری خودتان که باشید، طراحی نشست نیاز به یادگیری و تمرین دارد. اما طراحی چه المان‌هایی دارد؟ منِ تسهیلگر چه‌طور باید نشست را شروع کنم و پایان دهم؟ حرف‌های کلیدی‌ام را با چه تنوع و در چه ریتمی بگویم تا مخاطب بیشترین بهره را بگیرد؟ تمایز انتقال محتوا و تحویل محتوا چیست؟ رابطه من با محتوا چه تأثیری در تحویل آن دارد؟ فرآیند تحویل محتوا قبل، حین و پس از نشست چیست؟ و چه‌طور باید تحویل محتوا و اثربخشی نشست را پایش کرد؟

طراحی و اجرای مؤثر نشست، سومین گام این دوره است. همه افراد بعد از گذراندن گام اول و دوم با یک پروژه و موضوع شخصی – چه یک نشست درون‌سازمانی، چه یک دورهمی خانوادگی – وارد این مرحله می‌شوند. در این گام هر شخص با حمایت تسهیلگر دوره و با در نظر گرفتن اصول یادگیری بزرگسال، قدم‌به‌قدم حول موضوع مدنظرش نشستی طراحی می‌کند و با اجرای بخشی از پروژه و گرفتن بازخوردهای مداوم، از ارائه درست و دریافت کامل موضوع توسط مخاطب مطمئن می‌شود.

آیا این دوره برای من است؟

اگر علاقه‌مند به وسعت بخشیدن به تأثیرگذاری خودتان در زمینه‌های مختلف هستید،

اگر مشتاق تاثیرگذاری در گروهی از بزرگسالان هستید،

 اگر مشتاقید تا در فرآیندهای گروهی، از افراد حمایت کنید تا نقش ویژه خود را بازی کنند،

اگر می‌خواهید نشست‌ها، جلسات کاری و دورهمی‌های پربازده‌تر و باکیفیت‌تری داشته باشید،

اگر دغدغه‌ای دارید و می‌خواهید آن را به شیوه‌ای مؤثر و ماندگار با مخاطبان‌تان به اشتراک بگذارید،

و یا اگر احساس می‌کنید تسهیلگر بودن کمک‌تان می‌کند در زندگی و تعاملات هرروزه‌تان نیرومندتر باشید،

بله، این دوره برای شما است.